Fiziksel aktivite; vücutta meydana gelen, kas aktivitesinin olduğu herhangi bir aktivitedir. Egzersiz ise bir amaca uygun olarak planlanmış, tekrarlar içeren fiziksel aktivitelerdir. Kişiden kişiye ve yapılan fiziksel aktiviteye göre değişiklik gösteren enerji tüketimi göz önüne alınarak uygulanan programlar amaca ulaşacaktır. Bu nedenle, hangi aktivite için oluşacak enerji tüketimi bilinmesi, verilen egzersiz programlarında önemlidir.
“Kişiye aktivite önerilirken, egzersiz test bulguları, iklim, çevre koşulları, entellektüel talepleri, besin alımı, emosyonel durumu (duygu durumu) ve tabii ki sağlık durumu göz önüne alınmalıdır. Benim ise bu yazımda değinmek istediğim konu “diyabetliler ve egzersiz”.
Diyabet tedavisinde; tıbbi beslenme tedavisi, ilaç tedavisi ve egzersiz (fiziksel aktivite) ayrılmaz üçlüdür. Egzersiz en az beslenme ve ilaç tedavisi kadar önemlidir. Özellikle, tip 2 diyabetli hastalarda fiziksel aktivitenin artırılması, şekerin hücreler tarafından kullanılmasını hızlandırır ve kan şekerini düşürücü yönde etki yapar. Ayrıca egzersiz, kan kolestrolü ve trigliseridlerin azalmasına, obezitenin düzeltilmesine, hipertansiyonun düşmesine de yardımcı olur. Bununla beraber egzersiz hipoglisemi (kandaki şekerin düşüklüğü) oluşumuna da yol açar.
Egzersizin tüm faydalarına rağmen, diyabetliler için normal glikoz düzenleyici mekanizmasının bozuk olmasından dolayı sakıncaları vardır.
Egzersiz sırasında artan kas aktivitesi enerji ihtiyacını büyük ölçüde artırır. Tip 1 diyabetliler egzersiz sırasında, egzersiz öncesi kan şekeri dolaşımdaki insülin düzeyi ve egzersiz ile hem hiperglisemi hem de hipoglisemiye yatkındırlar. Eğer insülin düzeyi çok düşükse vücuttaki yağlar yakılarak enerji sağlanmaya çalışır. Bu esnada glikoz (şeker) açığa çıkar. Ve kan şekeri yükselir. Ayrıca yağların yakımıyla keton cismi (yağ asitlerinin yıkılmasından sonra ortaya çıkan enerji yakıtı olarak kullanılan maddeler) oluşur ve birey ketoasidoza (kanda keton cisimlerin birikmesi) girebilir. Aksine eğer dolaşımda insülin düzeyi çok yüksekse karaciğerden glikoz (şeker) üretimi azalır kasa glikoz girişi artar ve böylece hipoglisemiye yol açar.
Bunun dışında diyabetten göz, böbrek ve sinir problemleri kötüleşebilir. Kötü metabolik kontrolü olanlar da retinopatil diyabetten dolayı damar tıkanıklığı oluşabilir. Egzersiz sırasında kan basıncı diyabetlilerde, diyabetli olmayanlardan daha fazla yükselebilir. Egzersiz sırasında kalp hızı, maximal kalp hızının % 60-80’i olmalıdır.
Egzersiz ısınma ve soğuma dönemleri içermeli, bu süreler 5-10 dk olmalıdır. Egzersiz süresi 20 dk’dan az olmamalıdır ve haftada 2-3 kez yapılmalıdır.
EGZERSİZ BOYUNCA NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?
Egzersiz öncesi ve sonrası kan şekeri ölçülmelidir. Eğer kan şekeri 250 mg/dl’den yüksek veya 100mg/dl’den düşükse egzersize ara verilmelidir.
Egzersiz öncesinde gerekliyse insülin dozu azaltılmalıdır ve insülin yapılan ekstremiteye egzersiz yaptırılmamalıdır. Bunun sebebi insülin yapılan bölgeyi çalıştırdığında o bölgede ki kan akışı artışıdır. Bu da insülinin daha hızlı emilmesine sebep olur. Bu da hızlı şeker düşmesine sebep olup kişiyi ciddi hipoglisemi komasına sokabilir.
İnsülin kullanan diyabetliler, insülinin kanda en yüksek değere ulaştığı sırada egzersizden kaçınmaları gerekir.
Farklı egzersiz tiplerine olan bireysel glikoz yanıtları öğrenilmeli ve süresine bağlı olarak egzersiz sonrası 24 saate kadar besin alımı artırılmalıdır.
EGZERSİZİN FAYDALARI
Egzersiz sırasında ve sonrasında kan şekeri düşer.İnsülin reseptör sayısını artırır. İnsüline duyarlılığı artırır.
İnsülin reseptörlerinin duyarlılığını artırır. Kullanılan insülin dozu veya oral ilaç gereksinimini azaltır. Fiziki uyumu artırır. Kalp ve akciğerleri kuvvetlendirir. Total kolestrol ve LDL kolestrolü azaltır, HDL kolestrolü artırır. Kardiyovasküler risk faktörlerini azaltır. Psikolojik yararları vardır. Stress ve anksiyeteyi azaltır. Yaşam kalitesini artırır. Tip 2 diyabetlilere gelecek olursak bu kişilerde egzersize bağlı hipoglisemi daha az görülür. Tip 2 diyabette de egzersiz yapmanın faydaları olduğu gibi zararlarıda vardır. Obezlerde zayıflamaya destek olur. İnsülin duyarlılığını artırdığı için daha iyi kan şekeri kontrolü sağlanır. Glikozun kullanımı artar. Karaciğerden glikoz üretimi azalır. Egzersiz sırasında kanda insülin seviyeleri azalır. Stresi azaltır. Hastaların yaşam kalitesini artırır.
HAZIRLIK SÜRECİ
Hazırlık süreci, egzersize uygun ısınma ve soğuma periyodları içermeli (5-10 dk). Yaralanmalardan korunmak için, uygun spor ayakkabı seçimi ve ayakların kuru olması gerekir. Diyabet kimliği yanınızda olmalı. Egzersizden 2 saat önce 500 ml sıvı ve egzersiz sırasında da sık sık sıvı alımı yapılmalı. Egzersiz, öğünden 1-1.5 saat önce yapılmalıdır.
Tek başına egzersiz yapılmamalı, haftada 3-5 kez olacak şekilde ve düzenli egzersiz yapılmalıdır. Egzersiz öncesi kan şekeri ölçülmeli. Egzersiz süresince diyabetli, yanında glikoz kaynağı besinler bulundurmalıdır. Tüple dalma, planörle uçma, yamaç paraşütü, sörf, tırmanma gibi sporlarda hipoglisemiyi tedavi etmede ve önlemede zorluklar olabilir. Özel önlemler alınmalıdır. Yürüme, hafif koşu, yüzme, bisiklete binme gibi egzersizlerle ise önceden nabız yükseltilmelidir.
